جزوه آموزش نویسندگی و داستان نویسی

اولین موضوع که در این جزوه آموزش نویسندگی مطرح می‌شود اهمیت آموزش نویسندگی و داستان نویسی است در زندگی انسان که در این باره مراجعه شود به کتاب:
پیشینیه، نقش و اهمیت داستان.
یکی از اولین سؤالاتی که برای ما پیش می‌آید این است که ویژگی‌های هنرمندان چیست؟

• شرایط و لوازم نویسندگی
• چه کسانی می‌توانند هنرمند باشند؟

این یک بحث تاریخی است که ربطی به الان هم ندارد. بدین شرح که بعضی معتقداند هنرمندان یک گروه خاصی هستند که بطور موروثی دارای استعداد ویژه‌ای هستند که اگر در فلان رشته وارد شوند موفق می‌شوند.
اما واقعیت این طور نیست و اگر در این قضایا اهل هنر بودن خانواده مطرح باشد موارد نقض بسیار داریم. تنها هنری که نیاز به ویژگی عنصری خاص دارد آواز است و الا در دیگر شاخه‌های هنر اینطور نیست.
مسأله پرورش خیلی مهم است، بطور نمونه شاید صدا خوب نباشد ولی می‌شود پروشش داد. مثل دیگر اعضای بدن که قابل پرورش‌اند و حتی مثل ذهن. نکته دیگر اینکه ودیعه‌ی الهی بودن هنر هم قابل اثبات نیست. ته قضیه این است که باید بگوئیم هنر یک استعداد اکتسابی است. مجاورت خود می‌تواند از عوامل اکتساب باشد، مثلاً کسی که در خانه یک اهل موسیقی بزرگ شود فعالیت‌های شخص صاحب خانه مطمئناً بر او اثر خواهد گذاشت.
هنر یک مهارت است و هر مهارتی آموختنی است. این آموختن دیر و زود دارد اما اینکه بگوئیم ممکن است اصلاً نشود امکان ندارد.

دو ویژگی است که اگر در کسی باشد نه تنها در هنر بلکه در هر کاری موفق است:

• هوش
• حساسیت (البته حساسیت عمدتاً اکتسابی است)

نویسندگی از کجا شروع می‌شود؟

آموزش در همه رشته‌ها با تقلید شروع می‌شود. مطالعه در همه رشته‌ها برای نویسنده شدن لازم است. امروزه داستان‌نویسی تا حد زیادی به علم نزدیک شده است. نویسنده باید جامع الاطراف باشد. هنرمند مجبور است از هر چیزی به اندازه یک آدم معمولی بداند. اعتقادات ما در داستان‌نویسی بسیار اثر‌گذار است. تصحیح متن خیلی مهم است. تولستوی جنگ و صلح خودش را ۱۳ بار پاک‌نویسی کرد.

شما میتوانید مقاله ای بسیار کامل برای توضیحات آموزش داستان نویسی را در بخش مقالات سایت زیر بخوانید.

مقاله چیست؟

بحث کوتاهی است به نثر که درباره هر موضوعی نوشته می‌شود و تلاش می‌کند خواننده به روش خاصی به موضوع
مورد نظر نگاه کند.

تمایزات مقاله از داستان:

• اتقان و استناد
• عدم تخییل
• مخاطبین خاص خود را داشتن
• خطاب قرار دادن عقل
• ارجاعی بودن مطالب
• طولانی بودن عمر اثر

گزارش نویسی چیست؟ ویژگی های گزارش نسبت به داستان

گزارش نویسی عبارتست از شرح یا توضیح جزئیات وضعیت یا موقعیت یک واقعه. گزارش نویسی خصائص و ویژگی‌هایی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

خصائص گزارش نسبت به داستان:

• نیاز به علم و دانش زیاد ندارد
• همیشه سفارشی است
• گاهی می‌تواند بعنوان مصالح یک مقاله باشد
• استناد و اتقان
• صراحت و مستقیم گویی

خاطره نویسی چیست؟ اهداف و ویژگی‌های خاطره نویسی

یعنی رویدادی که در گذشته اتفاق افتاده است. رویداد جالب و بیاد ماندنی در زندگی شخص بطوری که در ذهن او حک می‌شود و هر از گاهی دوست دارد یادآوری‌کند و یا با دیگران به اشتراک بگذارد.

اهداف خاطره‌نویسی:

• شناخت نقاط ضعف و قوت
• بعد‌ها با مراجعه به خاطرات لذت برده و سرگرم شویم
• تمرین نویسندگی و افزایش قدرت قلم
• کاهش فشار‌های روانی

نکته: نیمی از نویسندگی تجربه‌های شخصی است.

ویژگی‌های خاطره نویسی:

• با زبان اول شخص بیان می‌شود
• خاطره هم مثل داستان درباره انسان سخن می‌گوید
• تخییل در خاطره‌نویسی کاربرد عملی چندانی ندارد
• معمولاً روی خاطره کارهنری صورت نمی‌گیرد
• همیشه با ضمیر اول شخص
• تخییل راه ندارد
• درباره انسان است
• در خاطره دخل و تصرف صورت نمی‌گیرد
• زمان نوشتن آن گذشته است
• لزوماً شخص راوی اول شخص نیست
• سقف و حد و حداکثر ندارد
• پایان آن لزوماً نتیجه ماقبل خود نیست.

چرا خاطره می‌نویسیم:

• بعنوان مصالحی برای داستان‌نویسی
• ر‌هایی از فشار‌های روانی
• اگر نویسنده شخصیتی باشد خاطراتش بخشی از تاریخ شفاهی ما می‌شود
• یادآوری برای سرگرمی و لذت

تخیل در داستان چیست؟

تخیل را می‌توان شرط حتمی داستان نام برد. داستان با جزئیات بیان می‌شود و برای مخاطب قابل درک است. سید احمد فردید، افق شعر افق اجمال است و افق داستان افق تفصیل. یک اصل مهم اثر هنری زیبایی است و همچنین لذت بخشی. هر چیزی وقتی به کمال خودش برسد به جمال می‌رسد و جمال فراتر از زیبایی است. حوادث و اشخاص داستان همه با هم مرتبط‌اند و نوعی‌ اندیشه نظام‌مند مطرح است.
ساختار داستان کوتاه بسیار فنی‌تر از رمان است. اصطلاحاً می‌گویند اسلوب رمان لخت است.

شما میتوانید مقاله ای بسیار کامل برای توضیحات داستان نویسی خلاق را در بخش مقالات سایت بخوانید.

تعریف داستان و ادبیات داستانی

داستان در لفظ عام آن عبارتست از یک قالب روایی منثور یا منظوم نسبتاً خلاقه که مستقیم یا غیرمستقیم اما به شکلی قابل قبول به زندگی انسان‌ها می‌پردازد و در آن یک ساختار‌اندیشیده منسجم و هدفمند همراه با شرح جزئیات لازم شخص یا اشخاصی درگیر با یک سلسله ماجرا‌هایی به نمایش درمی آید و مطالعه یا شنیدن آن علاوه بر ایجاد لذت معنوی برای مخاطب احتمالاً می‌تواند عبرت‌ها و آموزش‌هایی داشته باشد.
مصالح ما برای داستان‌نویسی از واقعیات است اما با آرمانگرایی دخل و تصرف‌هایی در آن می‌شود.

تقسیم بندی ادبیات داستانی

• از حیث محتوا و تخییل (حکایت – افسانه – اسطوره – تراژدی و…)
• از حیث اندازه و طول (حکایت – رمان – کوتاه – بلند – کوتاهِ کوتاه – و… )
• از حیث موضوع (اعتقادی – دینی – مذهبی – فلسفی – عرفانی و…)

کاربرد‌های داستان در گذشته

• به پرسش‌های هستی‌شناسانه پاسخ تخیّلی می‌گوید
• انتقال تجارت (سیاسی، سیاحتی و… )
• ثبت تاریخ و وقایع
• آموزش‌های مذهبی در ادیان مختلف

داستان کوتاه چیست؟ ویژگی‌های داستان کوتاه

روایت کوتاه بالنسبه کوتاه خلاقه منثور یا مضمومی است که در قالبی منسجم شخصیتی جالب را درگیر یک مشکل ساده اما قابل توجه تا رسیدن به یک سرانجام قانع‌کننده به تصویر می‌کشد. و در مجموع تأثیر واحد مورد نظر نویسنده را ایجاد می‌کند. حجم داستان کوتاه تقریباً تا پنج هزار کلمه است ولی رمان سقف ندارد. +

ویژگی‌های داستان کوتاه:

• چهار چوب منظم و مشخص
• یک شخصیت اصلی قابل توجه دارد
• کوتاه است
• تأثیر واحدی را القا می‌کند
• شکل کاملی دارد مثل غزل

ادبیات داستانی دو قسمت دارد

ادبیات تفریحی( ادبیاتی که اوقات نوسنده را بطور مطبوع پر کند)

ادبیات تحلیلی

خصوصیت‌های ادبیات تفریحی

• هدف اصلی سرگرم کردن مخاطب است
• بخشی از ادبیات عامه پسند است
• هر جامعه‌ای نیاز به ادبیات تفریحی دارد
• درون مایه‌ها و رویداد‌ها سطحی و کم مایه‌اند

خصوصیت‌های ادبیات تحلیلی

ادبیات تحلیلی نگاشته می‌شود تا نگاه ما را نسبت به خود هستی و جهان پیرامون‌مان عمق و گسترش ببخشد. داستان‌های عامه پسند بیشترین پیام‌های اخلاقی و.. را دارند ولی این کار‌ها در این داستان‌ها نوعی ریاکانه‌اند. هیچ اثری بدون درون مایه نیست. حالا یا خوب است یا بد. ممکن است داستان تحلیلی خالی از هرگونه قرارداد ظاهری اخلاقی اعتقادی یا عقیدتی باشد اما مخاطب از آنجایی که نمی‌داند از کجا ضربه می‌خورد مورد تأثیر قرار می‌گیرد. ادبیات تحلیلی کمک می‌کند به درون جهان خود برویم و ریشه مشکلات و نارسایی هارا بیابیم. این لذت دارد ولی لذتش لذت فرهیختگان است. لارنس پرین، نویسنده داستان تحلیلی دست ما را می‌گیرد می‌برد و می‌گوید این است زندگی. نویسنده داستان تحلیلی یک کاشف است منتها کاشف خصوصیات انسانی می‌باشد.

داستان‌های لطیفه‌وار

داستان‌هایی که در آن‌ها پایان لزوماً نتیجه ماقبل خود نیست

• حادثه‌ای اتفاقی و نادر را محور کار خود قرار می‌دهند
• پیرنگ محکم و استواری ندارد
• یک پیچ ناگهانی پایان آن تعبیه شده است
• برای سرگرمی نوشته می‌شود

ارتباط قصه و داستان با یکدیگر

داستان یک گونه مستقل ادبی است درحالی که قصه ساختار مستقل نیست. هر قالب روایی قصه‌ای دارد، قصه جزئی از پیرنگ داستان است، قصه نقل حوادث است به ترتیب توالی زمان و در نهایت قصه یک حالت انتظار و تعلیق دارد. پیرنگ در لغت به معنای خطی است که معمار‌های قدیم روی زمین ترسیم می‌کردند و طرح کلی ساختمان را شکل می‌دادند.

ساختار داستان در داستان نویسی

• مقدمه
• بدنه، تنه
• نتیجه، موخره

تناسب بین این سه جزء در پیرنگ بسیار مهم است. تنه هرچه طولانی‌تر باشد داستان جذابیت بیشتری دارد، یک داستان می‌تواند اصلاً مقدمه نداشته باشد و داستان‌های این چنینی بسیار فنی‌اند. بدنه یا تنه از آنجا شروع می‌شود که مشکل مانع یا چیزی از این دست بر سر راه شخصیت اصلی بوجود بیاید. تا مشکل نیست، هنوز همان مقدمه است. بعد از گره یا مشکل اصطلاح درگیری یا کشمکش را بکار می‌برند.

انواع کشمکش

• انسان با انسان
• انسان با عوامل طبیعی
• انسان با سرنوشت
• انسان با جامعه
• جامعه با جامعه (که البته نقل است ولی درست نیست. اصلاً برای داستان این چیز ممکن نیست)

داستان خوب باید حوادثش یکی پس از دیگری شدید باشد.

گره گشایی

جایی پس از نقطه اوج که هنوز برخی چیز‌ها حل نشده و ما میگوئیم سوای از جهان حقیقی و برای روشن کردن مخاطب این کاررا انجام می‌دهیم.

تصادف

هر چیزی که بی‌مقدمه بی‌علت و دلیل اتفاق بیفتد و علتش برای ما آشکار نباشد را تصادف می‌گوئیم.

تصادف‌های مجاز

• خارج از داستان
• قبل از داستان
• شروع داستان با یک تصادف باشد
• تصادف علیه قهرمان باشد
• تصادف در جهت پیچیده‌تر کردن پیرن

مقدمه

هر چیزی که قبل از گره می‌آید مقدمه نام دارد.

تنه

تنه در واقع خود داستان است. ما می‌توانیم داستان داشته باشیم بدون مقدمه و موخر

اجزاء تنه:

• گره افکنی
• حادثه
• هیجان
• بحران
• انتظار – تعلیق
• اوج
• کشمک

بحران

به معنای خاص وقتی اتفاق می‌افتد که قهرمان و ضد قهرمان برای آخرین بار روبروی همدیگر قرار می‌گیرند و نتیجه این درگیری اوج داستان می‌شود.

نقطه‌ی اوج

بالاترین جای داستان، یکی از جا‌هایی که تا مدت‌ها زمان در ذهن خواننده می‌ماند. داستان می‌تواند چند نقطه‌ی اوج داشته باشد ولی یکی از همه‌شان بلندتر است.

گره گشایی

پاسخ به گره یا راز‌هایی که ایجاد کرده‌ایم. یعنی پس از گره گشایی ابهام یا پرسش جدی باقی نمی‌ماند. گره گشایی نتیجه منطقی بحران و نقطه اوج است. واین دو هم نتیجه منطقی همه رویداد‌های پیشین.

ویژگی‌های داستان‌های پیرنگ محور

عنصر قالب‌شان پیرنگ است، بیشتر متکی به رویداد‌های بیرونی است، پرماجرا و پرحادثه است، دارای تعلیق و عامل انتظار است.

ویژگی‌های یک پیرنگ خوب

• سکون و درجا زدن نداشته باشد.
• تغییر و تحولی در شخصیت اصلی ایجاد شده باشد.
• مبتنی بر جاذبه‌ها و کشش‌های جنسی نباشد.
• حتی المقدور تازه باشد
• نقطه شروع و پایان مناسب داشته باشد
• تا جایی که می‌شود باید از تداعی و پس نگری در داستان استفاده نکرد

سه نوع زمان در داستان‌نویسی

• زمان جاری
• زمان تاریخی
• زمان درونی

موارد علامت فصل:

فنی‌ترین شکل ممکن این است که هر قسمت یا فصل از داستان یک نمای کوچک از کل باشد. یعنی برای خودش و به نسبت خودش نقطه اوج و هیجان و شروع و… داشته باشد.

• خلا‌های زمانی
• تغییر شخصیت

عمل داستانی

داستان باید به اندازه کافی عمل داستانی داشته باشد. هر عمل سرنوشت‌سازی در طول داستان که پیچ بدهد، گره بیفکند، مشکلی حل کند و… عمل داستانی می‌نامیم. پیرنگ داستان باید در خلال صحنه‌های پرهیجان و شور صحنه‌های آرامش بخش و آرام هم داشته باشد. زمان و مکان در داستان باید مشخص باشد و خیلی هم مهم است. شخصیت‌ها به هنگام وارد داستان شوند. داستان بی‌مقدمه جلوه نکند.

جمع بندی

این مقاله به همت تیم محتوای مدرسه مهارتی طلوع حق نگارش شده است. در نگارش این جزوه آموزش نویسندگی سعی شده به تمامی سؤالات علاقه‌مندان به نویسندگی و آموزش نویسندگی پاسخ داده شود. اما این پایان ماجرا نیست. شما می‌توانید برای هر یک از بخش‌ها در مقاله‌های دیگر که در همین سایت منتشر می‌شود به صورت عمیق و تخصصی‌تر مطالب را دنبال کنید. کارگاه‌های نویسندگی و پکیج‌های نویسندگی در قالب آموزش نویسندگی که در موسسه طلوع حق آموزش داده می‌شود، جزء بهترین آموزش‌ها به شمار می‌رود. شما همچنین می توانید کتاب هایی که در حوزه های مختلف نیاز دارید با ارسال رایگان از فروشگاه موسسه طلوع حق تهیه کنید.